Κόμματα και αυτοδιοίκηση

Από τον Χαράλαμπο Ανθόπουλο, Επίκουρο Καθηγητή στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Αποτελεί σταθερό γνώρισμα της ελληνικής νομοθεσίας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση η απαγόρευση της επίσημης συμμετοχής των πολιτικών κομμάτων στις τοπικές εκλογές, δηλαδή με συνδυασμούς που φέρουν το όνομα ή το έμβλημά τους. Η απαγόρευση αυτή διατηρήθηκε και υπό τον «Καλλικράτη» (άρθρα 19 παρ. 5 και 121 παρ. 5 του ν. 3852/2010). Φυσικά δεν μπορεί να απαγορευθεί στα πολιτικά κόμματα η εκδήλωση υποστήριξης υπέρ συγκεκριμένων συνδυασμών -κάτι τέτοιο θα παραβίαζε την ελευθερία του πολιτικού λόγου-, αν και η υποστήριξη αυτή δεν επιτρέπεται να πάρει τη μορφή της χρηματοδότησής τους (βλ. τον πρόσφατο ν. 3870/2010).

Η απαγόρευση των κομματικών ψηφοδελτίων στις τοπικές εκλογές αποτελεί μια ελληνική ιδιαιτερότητα. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για παράδειγμα στη Γαλλία ή στην Ιταλία, τα πολιτικά κόμματα μπορούν να λαμβάνουν μέρος «αυτοπροσώπως» στις τοπικές εκλογές και η σχέση τους με την ομάδα των αιρετών τους, ιδίως στο επίπεδο των περιφερειακών συμβουλίων, δεν διαφέρει ουσιωδώς από τη σχέση τους με τις Κοινοβουλευτικές τους Ομάδες.

Η σκέψη πάνω στην οποία στηρίζεται η ανωτέρω απαγόρευση, δηλαδή ότι η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων αποτελεί μια ουδέτερη ζώνη στην οποία δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση τα πολιτικά κόμματα, δεν βρίσκεται σε αρμονία προς τα συνταγματικά δεδομένα. Πράγματι, κατά το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα, τα πολιτικά κόμματα αποτελούν τον βασικό -αν και όχι τον αποκλειστικό- δίαυλο άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία εκφράζεται τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή όχι μόνο διά του Κοινοβουλίου, αλλά και διά των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων. Εκτός από συνταγματικά προβληματική, η σχετική ρύθμιση είναι βέβαια και προσχηματική. Κατά τη μεταπολιτευτική ιδίως περίοδο οι τοπικές εκλογές είναι στενά συνδεδεμένες με τον εθνικό κομματικό ανταγωνισμό και τα όποια συμπτώματα «αποκομματικοποίησής» τους οφείλονται στη γενικότερη κρίση των κομμάτων και όχι στην απαγόρευση αυτή καθ’ εαυτήν.

Η εικονική αυτή ρύθμιση έχει όμως και κάποιες συγκεκριμένες συνέπειες που πρέπει να επισημανθούν. Κατά πρώτον, επιτρέπει στα κόμματα να εμφανίζονται αμέτοχα για την αναποτελεσματική ή και κακή διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, έστω και αν έχουν δώσει το «χρίσμα» στον υπαίτιό της. Επιπλέον, από τη στιγμή που δεν τους καταλογίζεται πολιτική ευθύνη για τη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα κόμματα δεν έχουν ιδιαίτερο λόγο να ασχολούνται σοβαρά με τη χάραξη τοπικών πολιτικών. Τέλος, και αυτό ίσως είναι το πιο σημαντικό, εφόσον τα κόμματα δεν είναι οι κύριοι φορείς της διεξαγωγής των τοπικών εκλογών, περνάει αναγκαστικά σε δεύτερη μοίρα και το ζήτημα της εσωτερικής αποκέντρωσής τους σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Μπορεί όμως να υπάρξει πολιτική αποκέντρωση -όπως αυτή που επιχειρεί ο «Καλλικράτης»- χωρίς εσωτερική αποκέντρωση των κομμάτων;