Guernica: Η αποφασιστική παρέμβαση της κουλτούρας στον πολιτικό αγώνα

To απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 με διαταγή του Franco τα γερμανικά αεροπλάνα, μετά από τρίωρο βομβαρδισμό, ισοπέδωσαν την άνευ στρατηγικής σημασίας πρωτεύουσα των Βάσκων Guernica, σκοτώνοντας 160 περίπου άτομα, κυρίως γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο τον Picasso απασχολούσε η ιδέα ενός μεγάλου έργου που του είχε παραγγείλει η εξόριστη κυβέρνηση της δημοκρατικής Ισπανίας.Το απόγευμα της πρωτομαγιάς, σε κατάσταση πανικού και σύγχυσης, μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός από την εφημερίδα "Ce Soir" πήρε μολύβι και ένα μπλε σημειωματάριο και σχεδίασε έναν ταύρο, ένα άλογο και μια γυναίκα. Ήταν τα πρώτα σκίτσα για τη Guernica, που τα συνέχισε έως τις 4 Ιουνίου, αφού όμως στις 11 Μαίου επιχείρησε μία πρώτη σύνθεσή τους.
Ο χρόνος των έξι περίπου εβδομάδων που χρειάστηκε ο Picasso για να ολοκληρώσει την Guernica είναι απίστευτα μικρός, με όποιον βαθμό πυρετικής έντασης ή έμπνευσης και αν τον συσχετίσει κανείς. Στην Guernica, κατά κοινή ομολογία,  "το σημαντικότερο έργο του αιώνα μας" ο Picasso απεικονίζει για πρώτη και μοναδική φορά ένα ιστορικό γεγονός, χωρίς όμως διηγηματικά μέσα και συγκεκριμένες παραπομπές που να εξυπηρετούν την ταύτιση.
Σε αυτό άλλωστε οφείλεται, ως ένα σημείο, η πολλαπλότητα και συχνά η αντιφατικότητα των ερμηνειών που επιχειρεί να δώσει η πραγματικά ανεξάντλητη βιβλιογραφία στα επιμέρους εικονιζόμενα θέματα. Ας μείνουμε μόνο στις πιο βασικές.
Ο ταύρος (μια από τις πιο κρίσιμες σταθερές στη ζωγραφική του Picasso) με την ακινησία και τη βεβαιότητα του κτήνους, είναι κατά περίπτωση ο νέος θριαμβευτής, ο φασισμός, το τοτέμ της Ισπανίας, η Γαλλία που δεν βοηθά τους δημοκρατικούς ή ακόμα το βόδι στο σπήλαιο της Βηθλεέμ. Το άλογο είναι ο βασανισμένος ισπανικός λαός, το όπλο του πεσμένου ιππότη, ο φασισμός που εξοντώνεται, η κοσμική διατύπωση του συμβόλου του Πάθους. Ο νεκρός πολεμιστής είναι το θύμα του αλόγου - Franco, το τέλος της εποχής των ιπποτών, κομμάτια ενός αγάλματος που συμβολίζουν τον κατεστραμμένο πολιτισμό. Η λάμπα είναι ήλιος ή βόμβα.

Jeanloup Sieff:«Δεν υπάρχει λογική στις φωτογραφίες μου, ούτε κανόνες»

Ο Jeanloup Sieff (1933 - 2000) ήταν Γάλλος φωτογράφος που γεννήθηκε από γονείς πολωνούς στο Παρίσι. Ήταν διάσημος για τα πορτραίτα του, πολιτικών και διάσημων καλλιτεχνών, για τα τοπία του, καθώς και για τα γυμνά του. Δημιούργησε κυρίως ασπρόμαυρες εικόνες και εργάστηκε σχεδόν αποκλειστικά για τη βιομηχανία της μόδας.
Το στυλ του ξεχωρίζει, είναι μοντέρνο, συνδυασμένο με έναν ψυχρό αισθησιασμό που βρίσκει την επιρροή του στα έργα του Hitchcock και στο σινεμά new wave της δεκαετίας του 1950. Μεγάλη του αδυναμία τα ασπρόμαυρα καρέ που εξιδανικεύουν το γυναικείο σώμα, τονίζοντας την υφή του δέρματος. Στη δουλεία του εμφανής είναι η χρήση του ευρυγώνιου φακού. Για τα γυμνά δήλωνε: «Δεν πιστεύω στο Θεό, αλλά οι γυναίκες θα μπορούσαν να είναι η απόδειξη της ύπαρξής Του και η φωτογραφία το μέσον για να το εκφράσω». Αντισυμβατικός στη σκέψη και την πράξη, τίποτα δεν ήταν αρκετά καλό γι' αυτόν μέχρι να πετύχει αυτό που ήθελε.

Ο κόσμος με τον φακό του Αντρέ Κερτέζ

Ο κορυφαίος ούγγρος φωτογράφος Αντρέ Κερτέζ (1894-1985) έζησε δύο παγκόσμιους πολέμους, συμπορεύτηκε με καλλιτέχνες της αβανγκάρντ, πειραματίστηκε με τη μικρή μηχανή. Αυτοδίδακτος, πρωτοποριακός, ανθρωπιστής, παρέμεινε αυθεντικός μέχρι το τέλος. Ακόμα και στα 90 του χρόνια, όταν δεν μπορούσε να βγει από το διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη, φωτογράφιζε από το παράθυρό του, με μια Πολαρόιντ, την πλατεία Ουάσιγκτον. «Νιώθω ακόμα πεινασμένος», έλεγε τότε.
«Οταν η μηχανή του Κερτέζ κάνει κλικ, νιώθω τον χτύπο της καρδιάς του. Οταν ανοιγοκλείνει τα βλέφαρά του είναι μια διαυγής έκλαμψη και όλα αυτά σε μια αξιοθαύμαστη επίδειξη περιέργειας», έλεγε ένας άλλος μεγάλος, ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν για το «δάσκαλό» του. «Ποια φωτογραφία του προτιμώ; Μα φυσικά την επόμενη που θα βγει από τη μηχανή του».
Ο Κερτέζ λειτουργούσε πάντα με το ένστικτο και το συναίσθημα. «Εάν θέλεις να γράψεις θα πρέπει να μάθεις το αλφάβητο. Γράφεις, γράφεις και στο τέλος κάνεις ωραία γράμματα. Αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό. Σημασία έχει αυτό που εκφράζεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τη φωτογραφία. Υπάρχουν φωτογραφίες τεχνικά άρτιες, ακόμα και ωραίες, αλλά δεν εκφράζουν κάτι», εξηγούσε.