Γ. Β. Δερτιλής*
Το θέμα αυτό είναι οι δύο μεγάλες οικονομικές κρίσεις που έπληξαν στο παρελθόν την Ελλάδα. Η μία ξεκίνησε στον 19ο αιώνα και είχε επίκεντρο το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαρ. Τρικούπη, το 1893.
Η δεύτερη ξεκίνησε το 1920 και κορυφώθηκε με τη διεθνή κρίση του 1929.Παράλληλα με την ιστορική αφήγηση και την ερμηνευτική επιχειρηματολογία, θα παραθέσω όπου χρειάζεται ορισμένες μαρτυρίες από πηγές του 19ουκαι του 20ού αιώνα, σύντομα κείμενα γραμμένα από ανθρώπους εκείνων των εποχών. Τις μαρτυρίες αυτές τις έχω καταγράψει σε διάφορα δημοσιεύματάμου εδώ και τριάντα χρόνια. Θα παραθέσω επίσης αποσπάσματα που έχω ο ίδιος γράψει στα ίδια αυτά δημοσιεύματα. Κάθε φορά που αναφέρω ένααπόσπασμα από δικά μου γραψίματα, θα το χρονολογώ.
Το ίδιο θα κάνω πριν ή μετά την κάθε μαρτυρία: θα καταγράφω τη χρονολογία της, καθώς και το έτος που τη δημοσίευσα, για να φαίνεται κάθε φορά αν και κατά πόσον διδάσκει τίποτε η καημένη η Ιστορία. Χρωστώ άλλωστε μια εξήγηση για τον τίτλο «Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται και δεν διδάσκει ... ». Την έχω δημοσιεύσει προ 23 ετών και τηνπαραθέτω εδώ επί λέξει: Οι Έλληνες έχουμε βαθιά, αλλά κακή σχέση με την ιστορία. Μπορεί να φταίει η αλησμόνητη ταλαιπωρίατης μέσης εκπαίδευσης ή ο κορεσμός της προγονοπληξίας [... ή] ένα είδος οιδιποδείου συμπλέγματος απέναντι στουςαρχαίους ημών προγόνους. Από τη μια η έπαρση του περιουσίου λαού, από την άλλη τα συμπλέγματα τηςκακομοιριάς μπροστά στο αρχαιοελληνικό κλέος: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η Ιστορία θεωρείται διδακτική επιστήμη· λεγεται ότι προϊδεάζει κάπως για το μέλλον, ή ότι βοηθεί νααποφεύγονται λάθη του παρελθόντος. Αυτή είναι, βεβαίως, η βάση του γνωστού μύθου: η Ιστορία που«επαναλαμβάνεται».
Στην πραγματικότητα, η ιστορία είναι ειρωνική· δείχνει να επαναλαμβάνεται, κρύβοντας τηνέκπληξη.Εννοώ εδώ, προφανώς, ότι η ιστορία είναι χαοτική διαδικασία· ακόμη και αυτά που φαίνονται αναλλοίωτα, διαβρώνονται συνεχώς και κάποτεαλλάζουν.Ωστόσο, υπάρχει και κάποιο ίχνος αλήθειας στον μύθο· υπάρχει μια διδακτική αξία στη γνώση της ιστορίας. Η ιστορία είναι ο μόνος τρόπος που έχει ο άνθρωπος για ν’αντιληφθεί τη δυναμική της κοινωνίας του: όχι το πώς επαναλαμβάνεται, αλλά το πώς αλλάζει.
